Бүгін «Самұрық-Қазына» алаңында Қазақстанның электр энергетикасы саласының қазіргі жағдайы мен даму проблемалары туралы баспасөз брифингі өтті. Оған «Қазақстандық электр энергетикалық қауымдастық» және «Атамекен» ҰКП тәуелсіз сарапшылары, сондай-ақ «Самұрық-Энерго» және «KEGOC» басшылары қатысты.

Негізгі мәселе - жабдықтың тозуы

Қатысушылар атап өткендей, энергетика тақырыбы қазір аяздың басталуы, күзгі-қысқы жылыту кезеңінің басталуы және Екібастұз, Риддер, Ақтау, Жезқазған қалаларындағы ЖЭО апаттары аясында өзекті болып отыр. 2022 жылдың қорытындысы бойынша электр станцияларының апаттылығы өткен жылмен салыстырғанда 23%-ға жоғары болды.

Апаттардың негізгі себебі - жабдықтың тозуы. Сарапшылардың есептеулері бойынша Қазақстандағы электр станцияларының тозуы шамамен 57%-ды құрайды. Олардың жабдықтарының нормативтік ресурсы шамамен 30 жыл. Оның тозуы табиғи құбылыс, ол жыл сайын 1-3% өседі. Кәсіпорындарда апаттардың алдын алу үшін тозу дәрежесін бақылау керек және құны үнемі өсіп отыратын жоспарлы-алдын алу жөндеулерін үнемі жүргізу қажет. 2022 жылы бұл шығындар металдың, импорттық бөлшектер мен жабдықтардың қымбаттауына байланысты 40%-ға өсті. Электр станцияларында жөндеу жұмыстарын жандандыру үшін салаға инвестициялардың өсуі қажет.

Жаңа электр станцияларын кім салады?

Энергетиктер қолданыстағы қуаттарды жаңғыртып қана қоймай, жаңаларын жасау керек екеніне сенімді. Бүгінде Қазақстанда шамамен 1300 МВт электр энергиясының тапшылығы байқалады. Жаңа электр станцияларын салу - өте ауқымды және қымбат жоба. Нарықтың қазіргі шындығында оны бірде-бір компания жеңе алмайды. Сондықтан жаңа энергия қуаты «Самұрық-Қазына» басым жобаларының негізгі бөлігін құрайды, оған Қор әлемнің түкпір-түкпірінен инвестициялар тартуда.

«Қазақстанның электр энергетикасы тарифтердің өсуі қатып, инвестиция орнына тариф саясаты тоқтатылған 2015 жылғы деңгейде қатып қалды. 5 жыл ішінде біз тек 500 МВт жаңа базалық қуат алдық. Бұл теңіздегі тамшы», - деді Қазақстандық электр энергетикасы қауымдастығының басшысы Анатолий Шкарупа.

Мамандардың тағы бір ұсынысы - электр станциялары үшін зиянды шығарындыларға квота көлемін ұлғайту. Қазақстан шығарындыларды азайту бойынша міндеттемелер алды. Бірақ елдегі энергияның көп бөлігін көмір станциялары өндіреді, олардың жұмысы парниктік газдардың ауқымды шығарындыларын қамтиды. Олардың көлемін бақылау үшін кәсіпорындар шығарындыларға квота сатып алуға міндетті. Бірақ оларды сатып алу шығындары тарифтерді қалыптастыру кезінде ескерілмейді. Осылайша, азаматтарды энергиямен қамтамасыз ету үшін толық қуатта жұмыс істей отырып, электр станциялары квота шығындарын арттыруға мәжбүр.

Жаңа тарифтік саясат қажет

Энергетиканың бұл мәселелерін шешудің жолы тиімдірек тарифтік саясатты қабылдау болып саналады. Ол ағымдағы шығындарды әділ жабуды, сондай-ақ саланың инвестициялық тартымдылығын жақсартуды қамтамасыз етуі керек. Сонымен бірге, адамдар не үшін төлейтінін түсінуі керек. Яғни, елдің энергетикалық жүйесін тиісті қызмет көрсетуге, жаңғыртуға және дамытуға салған инвестицияларының нақты нәтижесін көру. Ал аз қамтылған отбасылар тарифтердің өсуінен зардап шекпеуі үшін оларға коммуналдық қызметтерді төлеуге атаулы әлеуметтік көмек көрсету қажет.

«Тарифтік саясатты өзгерту керек. Бұл ретте халықтың осал топтары үшін атаулы әлеуметтік көмек енгізілсін. Бүгінгі таңда орын алып отырған халықты қорғау іс жүзінде халыққа зиян келтіріп жұмыс істейді, одан алыстау керек. Бұған мысалдарды Риддер мен Екібастұздан көріп отырмыз», - деп атап өтті Анатолий Шкарупа.

Сондай-ақ, олар жеткілікті қаржы қаражатының болмауы тозуды азайтуға мүмкіндік беретін қажетті жөндеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік бермейді. Бірінші кезекте қаражаттың жетіспеушілігі Ұлттық экономика министрлігінің тарифтердің өсуі инфляцияның болжамды деңгейінен аспауы және халық арасында әлеуметтік шиеленіс туғызбауы үшін тарифтерді тежеуге бағытталған тарифтік саясатына байланысты.

Басқаша айтқанда, КО тарифтерін бекіту кезінде жылумен жабдықтау жүйесінің қалыпты жұмыс істеуі емес, инфляцияны тежеу және саланың деградациясы есебінен әлеуметтік тұрақтылықты сақтау басты назарға алынды".

«Самұрық-Энерго» басшысы Серік Тютебаев онымен келіседі. Оның айтуынша, Ernst&Young халықаралық консультанттары Қазақстан экономикасын тиімді дамыту үшін 2030 жылға қарай энергия тарифтерін 3-5 есеге арттыру қажет деп есептеді. Ал экологиялық міндеттемелерді орындау үшін - 10 есе. «Бірақ біз де Қазақстанның тұрғындары мен энергия тұтынушыларымыз, ата-анам осында. Сондықтан біз тарифті кем дегенде жыл сайын инфляция деңгейіне көтеру керек деп санаймыз», - деді ол.